De Psalmen van de Vroege Kerk
LXX oftewel, de Septuagint
Ik mocht een mini-lezing geven bij de presentatie van de vertaling van de Psalmen van de Vroege Kerk uit de Septuaginta, uitgegeven door het NBV.
De Septuaginta (Latijn voor "zeventig") is de naam van de Griekse vertaling van de Hebreeuwse Bijbel, die volgens de overlevering rond 300 voor Christus werd gemaakt door 72 Joodse geleerden in Alexandrië, Egypte. Het is deze vertaling die de eerste christenen in de eerste plaats gebruikten als hun heilige schriften. Hieruit wordt ook veel geciteerd in de brieven van de apostelen en in de evangeliën. Deze nieuwe boeken (het Nieuwe Testament) en de Septuagint (het Oude Testament) vormden samen de basis van de heilige geschriften van de Vroege Kerk en worden nu vaak de Bijbel genoemd.
Vrijwel alle Nederlandse vertalingen van de Psalmen zijn gebaseerd op de zogenoemde Masoretische tekst van de Hebreeuwse Bijbel. Deze Masoretische tekst werd vastgesteld tussen de 7e en 10e eeuw na Christus en verschilt op veel plaatsen van de Septuagint. Opmerkelijk is dat de Septuagint op een aantal punten overeenkomt met oudere Hebreeuwse varianten die gevonden zijn in de Dode Zeerollen, die ouder zijn dan de Masoretische tekst.
De Septuaginta is dus van bijzonder belang, omdat die veel gebruikt is binnen het vroege christendom en een belangrijke bron was voor christologische theologie.
Hieronder mijn lezing.
Een Psalmische Reis tot Christus
In de komende 10 minuten wil ik drie persoonlijke ervaringen met jullie delen.
Ten eerste: over vertalen
Ik ben opgegroeid in verschillende evangelische gemeenten, waar het altijd belangrijk was om jezelf in begrijpelijke taal uit te drukken. We lazen daarom altijd uit de nieuwste, meest toegankelijke Bijbelvertaling: eerst de kinderbijbel, toen de Groot Nieuws Bijbel, de NBG51 en later de NBV21. Logisch, want wie wil de Bijbel niet lezen in de taal waarin je denkt, voelt, begrijpt en droomt? Daarom heb ik ook jarenlang de Wycliffe Bijbelvertalers en het Nederlands Bijbelgenootschap gesteund.
Toen ik 30 jaar geleden de geschiedenis van de Orthodoxe Kerk ontdekte, was ik aangenaam verrast. Ik las over Methodius en Cyrillus, twee Byzantijnse monniken uit de 9e eeuw die het Glagolitische alfabet ontwierpen om de Bijbel toegankelijk te maken voor de Slavische volkeren. En over Herman van Alaska, een Russische monnik, die in de 19e eeuw de taal en cultuur van de Aleoeten respecteerde toen hij hen het evangelie bracht.
De Orthodoxe Kerk werd voor mij, net als mijn evangelische traditie, een inspiratiebron: beide tradities willen het geloof toegankelijk maken voor iedereen.
Helaas bleek ik een beetje naïef. Later ontdekte ik dat in landen als Griekenland en Rusland de liturgische taal zo oud is dat de meeste mensen er tegenwoordig weinig van begrijpen. "Het gaat meer om het mystieke gevoel," werd me eens uitgelegd. Dat vond ik ergens wel een mooie gedachte, maar voor mij voelde het toch alsof het werk van de Heilige Geest met Pinksteren – waarbij iedereen de boodschap in hun eigen taal hoorde – werd genegeerd en soms zelfs tegengewerkt.
In Nederland is het gelukkig beter gesteld in de Orthodoxe Kerk – waar ik nu deel van uitmaak. Toch zie ik zeker ruimte voor verbetering. Soms is de Nederlands-liturgische taal nog erg ouderwets en archaïsch. Zelfs ik, 52 jaar oud, hoor regelmatig oud-Nederlandse woorden die ik niet begrijp, laat staan als je tiener bent. Jezelf op zo'n manier onverstaanbaar uitdrukken is echt niet mystiek, als je het mij vraagt.
Dus, toen de Psalmen uit de Septuaginta in deze Nederlandse vertaling verschenen, was ik ontzettend blij. Ik heb de Psalmen inmiddels met veel plezier opnieuw gelezen. Het heeft echt mijn liefde voor de tekst, de Kerk en God verdiept. Ik beveel ze iedereen aan.
Dan over de Psalmen zelf
Ongeveer twee jaar geleden begon de jaarlijkse vastenperiode van zeven weken voor Pasen en ik sprak met mijn priester. "Jij schrijft toch boeken over de woestijnmonniken?" zei hij met een glimlach. "Probeer dan eens elke week alle Psalmen te lezen, volgens de Stasis’ en Kathisma’s, zoals zij dat doen."
Ik houd wel van een uitdaging en begon vol goede moed. Maar als ik een leesmoment miste, had ik de volgende keer een dubbele portie. Dat stapelde zich op. Na een tijdje lukte het niet meer. Ik schakelde zelfs de voorleesfunctie van de NBG Bijbel-app in tijdens het autorijden, maar zelfs daarmee kon ik de monniken niet bijhouden.
Over een voorleesfunctie gesproken: ik zou het geweldig vinden als er ook een ingesproken versie van deze Septuaginta-Psalmvertaling zou komen. Ik heb gehoord dat men hierover nadenkt, en ik moedig dit van harte aan. Niet alleen voor mezelf als iemand die veel in de auto zit, maar ook voor jongeren, die bijna niet meer lezen, en voor mensen die door een leesbeperking of slechtziendheid niet kunnen lezen.
Na zeven weken worstelen met de Psalmen vertelde ik de priester dat het niet was gelukt. Hij lachte: "Ik had ook niet verwacht dat het je zou lukken. Helemaal prima. Je bent een mooie ervaring rijker." Eerlijk gezegd voelde ik toen niet dat mijn liefde voor de Psalmen was toegenomen. Sterker nog, sommige Psalmen vond ik bizar en vreemd. Ik was niet gewend ze allemaal te lezen, en van sommigen kon ik echt geen chocolade maken. Maar ik was zeker een ervaring rijker.
En die ervaring hielp me later, in een moeilijke periode. Uit pure frustratie schreef ik toen zelf een dikke vette klaagpsalm. Zonder die eerdere leeservaring had ik dit nooit kunnen doen. Achteraf bleek deze opdracht een zeer wijze keuze van de priester.
Over Christus in de Psalmen
Met mijn evangelische achtergrond was ik niet gewend om de Psalmen christologisch te lezen. Maar ik heb inmiddels ontdekt dat hierin veel waarde schuilt. Christus zelf verwees bijvoorbeeld naar Psalm 22 tijdens zijn lijden: “Mijn God, mijn God, waarom hebt U mij verlaten?”
Maar er is zoveel meer. In het kort wil ik vier Psalmen bespreken:
In Psalm 1 wordt Christus gezien als de ultieme Rechtvaardige, die in perfecte harmonie leeft met de wil van God en Zich “dag en nacht” verdiept in de Wet van de Heer. Is Christus niet de "boom aan de oever" die vrucht draagt op het juiste moment?
Psalm 2 spreekt over een gezalfde koning, door God zelf aangesteld om de volken te regeren. Dit is een profetische verwijzing naar Christus als de gezalfde Messias. Het vers “Jij bent Mijn Zoon, vandaag heb Ik Je verwekt” (Psalm 2:7) wordt door de vroege kerk gezien als een profetie van Christus’ koningschap en goddelijk Zoon-zijn.
In Psalm 3 roept David God aan in een tijd van grote nood, terwijl hij wordt achtervolgd door vijanden. Hier verwijst de psalm naar Christus’ lijden en Zijn roep om bevrijding. De hulp die David van God ervoer, werd voor Christus Zijn ultieme overwinning op de dood, waardoor ook wij gered worden.
Mijn laatste voorbeeld is Psalm 4, waarin David roept om gerechtigheid en rust in God. Hier kun je een verwijzing zien naar Christus’ eigen gebedsleven en Zijn vertrouwen in de Vader. Zo wordt deze psalm bij het lezen een gebed dat Christus in ons bidt, waarmee Hij de bron van onze vrede en gerechtigheid wordt. “De Heer zal mij horen wanneer ik tot Hem roep.”
Voor een verdere christologische ontdekkingstocht raad ik het boek Christ in the Psalms aan.
Ik wil aanmoedigend samenvatten
Deze nieuwe vertaling van de Septuaginta-Psalmen:
kan een geweldige christologische ontdekkingsreis zijn,
een verrijking van je gebedsleven worden,
is een feestelijke uiting van het werk van de Heilige Geest, die Gods evangelie voor iedereen verstaanbaar wil maken.
En om de afgelopen 10 minuten samen te vatten in drie woorden:
Lees. Dit. Boek. (Hier te bestellen)
Mooie lezing!